KONFERENCJA "PIONIERKI KINA"/ CONFERENCE "PIONEERS OF CINEMA"


Czas i miejsce konferencji: 
piątek, 14 czerwca 2013 r., godz.12:00-18:00; 
Małopolski Instytut Kultury, ul. Karmelicka 27, 31-131 Kraków

Konferencja PIONIERKI KINA. PERSPEKTYWY BADAWCZE to drugi etap projektu badawczego PIONIERKI Z KAMERĄ. KOBIETY W KINIE I FOTOGRAFII W GALICJI 1896–1945, zainicjowanego w 2012 roku przez dr hab. Małgorzatę Radkiewicz, mgr Ewę Opałkę i mgr Paulinę Haratyk oraz realizowanego we współpracy z ISzA UJ, MHF oraz MIK. 

Celem projektu jest zbadanie udziału kobiet w rozwoju fotografii oraz kina na obszarze Galicji. Oba media zostały szybko oswojone przez kobiety, które upatrywały w nich szansę na własną działalność twórczą, jakiej nie mogły podjąć na innych obszarach sztuki. Zamierzeniem projektu jest zaakcentowanie problematyki kobiet w badaniach historyczno-filmowych nad kulturą wizualną, w których temu wątkowi poświęcano dotąd niewiele miejsca. Założeniem konferencji jest stworzenie metodologii adekwatnej do badania materiałów wizualnych z obszaru byłej Galicji, dlatego też do udziału w niej zostały zaproszone badaczki z różnych dziedzin, posiadające dużą wiedzę i doświadczenie w pracy z archiwaliami. 

WYSTĄPIENIA  

Dr Iwona Kurz: Feminizacja archiwów: szczeliny i interwencje 
Przedmiotem mojego wystąpienia będą niektóre problemy wiążące się z próbami nowych odczytań wizualnych materiałów archiwalnych czy, szerzej, rekonfiguracji samej instytucji archiwum, zwłaszcza w kontekście cyfryzacji. Taktyki krytyczne stosowane wobec archiwów przybierają różną postać: od wypatrywania pęknięć w przedstawieniach wizualnych tworzonych i archiwizowanych z perspektywy "męskiego spojrzenia" - pęknięć pozwalających powiedzieć coś więcej poza dokonaniem samej krytyki - po całościowe przekształcenia konkretnych zbiorów i ich użyć, związane także z możliwościami, jakie daje digitalizacja (Arjun Appudarai mówi o "interwencjach"). Przedmiotem odniesienia będą dla mnie istniejące, bynajmniej nie krytyczne, cyfrowe archiwa filmowe (FN, NAC). 
Iwona Kurz - wykłada w Instytucie Kultury Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Zajmuje się historią nowoczesnej kultury polskiej przez pryzmat obrazu, antropologią kultury wizualnej oraz problematyką gender. Autorka książki Twarze w tłumie. Wizerunki bohaterów wyobraźni zbiorowej w kulturze polskiej 1955-1969 (2005, Nagroda im. Bolesława Michałka, Nominacja do Nagrody Nike), współautorka Obyczajów polskich. Wiek XX w krótkich hasłach (2008), redaktorka antologii Film i historia (2008), współredaktorka podręcznika Antropologia kultury wizualnej. 

Mgr Monika Suprunik: Ochrona najstarszych materiałów filmowych - perspektywa instytucjonalna 
Podczas wystąpienia zostaną poruszone zagadnienia związane z gromadzeniem, ochroną i upublicznianiem najstarszych zbiorów filmowych na przykładzie działalności Filmoteki Narodowej w Warszawie. Straty wojenne, jakie poniosła polska kinematografia były ogromne. Filmoteka podczas ponad 50-letniej działalności odzyskała ok. 70% polskich przedwojennych filmów dźwiękowych i niestety, zaledwie 5% filmów niemych. Wszystkie te materiały, silnie eksploatowane przed wojną, są bardzo zniszczone i miejscami niekompletne, przez co niedostępne dla badaczy i publiczności. Sytuacja ta powoli ulega zmianie dzięki takim przedsięwzięciom jak projekt NITROfilm, polegający na konserwacji i cyfryzacji najstarszych nośników filmowych. 
Monika Supruniuk – Stypendystka Muzeum Auschwitz-Birkenau i Landu Nadrenii Północnej i Westfalii oraz programu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Młoda Polska”. Pracuje w Filmotece Narodowej w Warszawie przy realizacji przedsięwzięcia „Konserwacja i digitalizacja przedwojennych filmów fabularnych” oraz w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie na Wydziale Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki. Interesuje się ochroną i konserwacją fotografii, filmu i wideo oraz amatorskiej techniki filmowej. 

Dr Monika Talarczyk-Gubała: Biały mazur. Wnioski z badań kina kobiet w państwowej kinematografii PRL-u  
Opis metod i wyniki badań kina kobiet w kinematografii w okresie PRL-u. Badania ilościowe odsłoniły liczebny udział kobiet w edukacji filmowej w zawodzie reżysera oraz w państwowej produkcji filmowej, kinowej i telewizyjnej w poszczególnych latach. Badania jakościowe, w formie wywiadów z autorkami filmów i lektur ich wspomnień, pozwoliły skorygować wątki narracji historycznofilmowych przez uwzględnienie strategii wchodzenia reżyserek do kina głównego nurtu bądź przyczyny wycofania z aktywności w zawodzie. Z analizy dynamiki karier reżyserek w polskim kinie wyłoniły się modele współpracy w tandemach współautorskich, małżeńskich oraz w zespołach filmowych.  
Monika Talarczyk-Gubała – filmoznawczyni, adiunkt w Instytucie Polonistyki i Kulturoznawstwa Uniwersytetu Szczecińskiego. Historyczka kina i krytyczka feministyczna. Entuzjastka sztuki kobiet. Zajmuje się badaniem i promocją polskiego kina kobiet. Autorka monografii Wszystko o Ewie. Filmy Barbary Sass a kino kobiet w II połowie XX wieku (Szczecin, maj 2013) oraz Biały mazur. Kino kobiet w polskiej kinematografii(Poznań, czerwiec 2013). 

Mgr Paulina Haratyk: Home movies jako kobieca praktyka filmowa  
Richard Fung, niezależny kanadyjski filmowiec i artysta, który w swoich pracach wielokrotnie wykorzystywał własne home movies, podkreśla - jako coś odbiegającego od normy – to, że w jego rodzinie rolę filmowca-amatora pełniła matka. Kobieta ta przestała tworzyć filmy, gdy wszystkie jej ośmioro dzieci dorosło i wyprowadziło się z domu. Filmowców-amatorów utożsamia się głównie z mężczyznami z powodu technologicznych kontekstów, przez pryzmat których zwykło się opisywać home movies i kino amatorskie w ogóle. Tego rodzaju filmy stoją jednak również mocno po stronie kobiet: dokumentowanie rodzinnego życia jest istotnym aspektem dbania o dom i rodzinę – roli, którą przypisuje kobiecie system patriarchalny. Co jednak z mojej perspektywy jest znacznie ważniejsze, home movies to filmy tworzone poza systemem produkcji filmowej, który stanowi domenę mężczyzn. Z tego powodu wykorzystywane są przez reżyserki i artystki, poszukujące alternatywnych sposobów prezentacji – i autoprezentacji – za pośrednictwem medium filmowego.
Paulina Haratyk – doktorantka na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej UJ, absolwentka antropologii literatury i kultury oraz filmoznawstwa tejże uczelni. Zajmuje się kinem found footage’owym oraz różnorodnymi zjawiskami z obszaru najnowszej kultury, które wpływają, przenikają i się wiążą z tego rodzaju filmami.  

Dr hab. Małgorzata Radkiewicz: Kobiety „po obu stronach kamery”. Zagadnienia historyczno-filmowe i kulturowe w badaniach nad pionierkami kina  
Różne typy obecności kobiet w rozwoju kina najlepiej oddaje podtytuł książki E. Ann Kaplan „…po obu stronach kamery”, sugerujący, że w ich badaniu należy uwzględnić zarówno (wy)twórczą działalność kobiet, jak i kobiecą recepcję. Złożoność tych kwestii sprawia, że w opracowaniach o „pionierkach kina” łączy się kilka perspektyw: historyczno- i teoretycznofilmową, społeczną oraz kulturową. Pozwala to uwzględnić zmiany w obyczajowości przełomu XIX i XX wieku, które sprawiły, że mogła pojawić się „Nowa Kobieta” – mobilna (dosłownie i metaforycznie) oraz wyemancypowana. Jej zainteresowanie się fotografią i kinem było konsekwencją uzyskanego dostępu do rynku pracy, edukacji, a także osiągnięć technologicznych. W badaniach nad rozwojem Hollywoodu wyraźnie podkreśla się znaczenie XX wiecznej dynamiki społecznej oraz kulturowej, w konsekwencji której mogły się pojawić aktorki-celebrytki, producentki i reżyserki, mające swój wkład w budowę „fabryki snów”. Przestrzeń kina oznaczała dla amerykańskich kobiet wolność, awans oraz swobodę ekspresji. Była też obszarem negocjacji wzorców genderowych, powielanych i przekazywanych na ekranie kobiecej publiczności, której przyjemność równocześnie kształtowano i zaspokajano konwencjonalną produkcją. 
Małgorzata Radkiewicz – filmoznawczyni, adiunkt w Instytucie Sztuk Audiowizualnych. Koordynatorka Podyplomowych Studiów z Zakresu Gender UJ. Prezeska krakowskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego. Zajmuje się problematyką tożsamości kulturowej oraz tożsamości płci (gender) we współczesnym kinie i w sztukach wizualnych czego wyrazem jest publikacja: „Władczynie spojrzenia”. Teoria filmu a praktyka reżyserek i artystek (2010). Ponadto autorka książek: W poszukiwaniu sposobu ekspresji. O filmach Jane Campion i Sally Potter (2001), Derek Jarman. Portret indywidualisty (2003), „Młode wilki” polskiego kina. Kategoria gender a debiuty lat 90. (2006). Jako redaktorka przygotowała pięć tomów z serii Gender, obecnie pracuje nad książką poświęconą kinem queer. Publikuje w Polsce i zagranicą, w katalogach wystaw, antologiach i na łamach czasopism, m.in. „Rita Baum”, „Kwartalnik Filmowy”, „Czas Kultury”.  

Mgr Ewa Opałka: W stronę latarni magicznych – poszukiwania Pionierek kina  
Projekt Pionierki kina kreśli szerokie pole badawcze – próbując odnaleźć w galicyjskiej historii rozwoju przemysłu filmowego ślad kobiet, których praca wpłynęła na kształt tej nowej wówczas dziedziny, odsyła do rozległego okresu od 1896 do 1945 roku. Warto w tym wczesnym, pionierskim okresie badań pójść tradycyjnym tropem chronologicznym i przyjrzeć się samym początkom kinematografii w Polsce – momentowi płynnego przenikania się pokazów panoram, latarni magicznych, czy też innych magicznych sztuczek do pokazów kinematografu, jak to miało miejsce w licznych salonach rozrywki w Polsce, na przykład w warszawskim Artystycznym Salonie Złudzeń. Ślad po pracy twórczej kobiet chociażby w tego typu miejscach mógł kompletnie zaginąć – z pewnością próżno szukać go w kanonicznych opracowaniach. Warto jednak spróbować tropić najdrobniejsze informacje o wkładzie kobiet w rozwój kinematografu właśnie w jego początkach – w tym celu prezentacja przygotowana zostanie w oparciu o gruntowne badanie prasy fachowej i codziennej z lat 1896 – 1918. 
Ewa Opałka – doktorantka w Instytucie Sztuk Audiowizualnych UJ, absolwentka filmoznawstwa, podyplomowych studiów kuratorskich i gender studies UJ; kuratorka i krytyczka sztuki współczesnej, publikowała m.in. w Tekstach Drugich, Ha!arcie, Opcjach, Formacie, Exit, Obiegu, Intertekście. Interesuje się feminizmem korporalnym, problemem doświadczenia choroby, modelami autorstwa kobiet, tożsamościami nieheteronromatywnymi, sztuką w przestrzeni publicznej, postpornografią. 

Mgr Monika Kozień: Życie zarchiwizowane - kilka refleksji dotyczących pracy nad muzealnymi zbiorami fotograficznymi  
Ważnym aspektem działalności muzeum jest zabezpieczanie zbiorów. W tym celu wprowadzane są skomplikowane procedury dotyczące między innymi inwentaryzacji, digitalizowania, magazynowania. Sztywne ramy systemu opisów, a także ekonomika przestrzenna magazynów doprowadzają do kompresji i unifikacji przedmiotów trafiających do zbiorów. Indywidualne historie, pamiątki, przedmioty kochane i nienawidzone zastygają stając się muzealiami. W codziennej praktyce identyfikowane będą już teraz głównie jako konkretne numery inwentarzowe. Pojawia się więc pytanie o możliwości ucieczki z tego idealnego układu porządkująco-zabezpieczającego i miejsca na indywidualne działania. 
Monika Kozień - historyk i krytyk sztuki, pracuje w Muzeum Historii Fotografii w Krakowie; wykłada na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, członek AICA. Kuratorka wystaw, autorka projektów badawczych i wystawienniczych, m. in. festiwalu "Rzeczywistość a dokument" – wspólnie z Martą Miśkowiec. Koordynatorka projektów: „Wirtualne Muzeum Historii Fotografii" oraz „Mit Galicji” (publikacja„Galicja. Opowiadać dalej?” 2010 r.) ; autorka programu edukacyjnego „Polowanie na obrazy”. 

Mgr Katarzyna Maniak: Gdy patrzę z daleka więcej widzę - o tym jak można badać archiwa materiałów wizualnych za pomocą działań artystycznych  
Prywatne archiwa stanowiące zbiór świadectw historii i zapisów codzienności nie są tylko katalogiem wizualnych reprezentacji, ale również odbiciem rozbudowanych systemów działań. Ich odczytania i analizy ogniskują się m.in. wokół zagadnień pamięci, styku tego co prywatne z tym co publiczne, strategii gromadzenia i opracowywania treści. Pogłębienie tych tematów, ale i szansę na nową perspektywę i świeże spojrzenie umożliwiają projekty artystów skupione na istniejących materiach wizualnych. Działania bazujące na ich (odważnej) eksploracji balansują pomiędzy strategią fragmentu i całości, pomiędzy indywidualnym doświadczeniem – zarówno posiadacza archiwum jak i interpretatora – a próbą stworzenia uniwersalnej opowieści o społecznych i kulturowych praktykach. Przykładem takich projektów są prace artystów powstałe w ramach programu Metropolis, realizowanego na terenie Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego przez Fundację Imago Mundi oraz Centrum Sztuki Współczesnej Kronika w Bytomiu. Zamierzeniem projektu Metropolis, opierającego się na serii rezydencji artystycznych, jest problematyzacja stereotypowego wizerunku Śląska i stworzenie współczesnego, wielowymiarowego obrazu regionu. Indywidualne projekty zasadzające się na kontakcie z istniejącymi materiałami i archiwaliami wydobywają kolejne warstwy rzeczywistości i nowe struktury narracji.  
Katarzyna Maniak - Fotografka, doktorantka Etnologii i Antropologii Kulturowej UJ, działaczka NGO-sów. Zajmuje się sztukami wizualnymi, bada tematykę współczesnego muzealnictwa i profesję kuratora. Pracuje w Bibliotece Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK w Krakowie. 

Dr Ewa Toniak: „Niemożliwa”. O kilku aspektach wystawy trzech pionierek sztuki feministycznej w Polsce  
Wystawa „Trzy kobiety: Maria Pinińska-Bereś, Natalia Lach-Lachowicz i Ewa Partum”, którą Ewa Toniak przygotowała dla warszawskiej Zachęty w 2011 r. po raz pierwszy zestawiała ze sobą sztukę trzech wymienionych artystek w jednej przestrzeni; trzech artystek uważanych za pionierki polskiej sztuki feministycznej. Wzajemne relacje Natalii LL i Ewy Partum, stosunek do twórczości trzeciej, nieżyjącej już Marii Piniskiej-Bereś, i krytyczna refleksja nad własną twórczością pozwoliła kuratorce zrekonstruować „prawdziwy” początek sztuki kobiet w Polsce. 
Ewa Toniak - Historyczka i krytyczka sztuki, kuratorka. Zajmuje się sztuką współczesną w perspektywie feministycznej, medialnymi wizerunkami artystek, „pustymi miejscami” w polskiej historii i obecnością w Historii kobiet. Autorka tekstów w: „Res Publice Nowej”, „Tekstach Drugich”, „Krytyce”, „Zeszytach Artystycznych”, „Czasie Kultury”, „Obiegu”, „Artmiksie”, „Midraszu”, „Biuletynie Ośki” i „Zadrze”, „Rzeczpospolitej” i „Gazecie Wyborczej”. Współautorka – wraz z zespołem prof. Marii Janion – wystawy Polka. Medium-cień- wyobrażenie (CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa 2005), a także projektu Miejsce kobiet w polskiej literaturze, ideach i wyobraźni XIX i XX wieku (grant KBN 2004/2005). W latach 2003-2005 wykładowczyni na Gender Studies przy Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego. Kuratorka wystaw w Galerii Zachęta w Warszawie: rzeźbiarki Aliny Ślesińskiej (2007) oraz Trzy kobiety: Maria Pinińska-Bereś, Natalia LL and Ewa Partum (2010).

________________________________________________________________________________________


The conference "Pioneers of Cinema. Research Perspectives" is the second stage of the “Pioneers with a camera. Women in Cinema and Photography in Galicia 1896-1945” research project. It took place on a Friday, 14 Jun. 2013 in the Małopolska Institute ofCulture. The goal of the conference was to create a methodology adequate to study visual materials from Galicia, therefore among the invited were researchers from various fields that had great experience and knowledge in working with archives.
 

CONFERENCE SCHEDULE:  

Iwona Kurz (PhD., University of Warsaw). The feminization of archives: cracks and interventions 
The subject of the presentation will include some of the problems related to the attempts to read archives anew, which in a broader sense is the reconfiguration of the whole idea of archives, especially in the context of of digitization. There are different critical approaches towards archives. One is looking for cracks in visual presentations created and archived from the “male perspective”. Cracks that allow to tell something more that just the critique itself. Another is a thorough transformation of whole collections and their uses which is connected to new possibilities provided by digitization (Arjun Appudarai calls them “interventions”). Non-critical digital movie archives will be a point of reference.  

Monika Supruniuk (Academy of Fine Arts). Protection of the oldest movie material – an institution's perspective  
The activities of Filmoteka Narodowa in Warsaw (National Film Archive) will be used as a base to present the questions of gathering, preserving and making public of the oldest movie collections. The war losses that Polish cinematography suffered were great. During its 50 years of work the Filmoteka managed to retrieve about 70% of Polish pre-war movies but only 5% of silent movies. All of those materials that were heavily exploited before the war are badly damaged and sometimes incomplete and therefore out of the reach of researchers and the public. The situation is slowly changing thanks to initiatives such as the NITROfilm that focuses on conserving and digitizing of the oldest movies.  

Monika Talarczyk-Gubała (PhD.) Biały mazur. The conclusions of a study of women's' cinema in state cinematography of the Polish People's Republic.  
The description of methodology and results of studies of women in cinematography in the PPR. Quantitative research has shown the scale of women's' involvement in film education as directors and state movie production, both for the television as well as cinema throughout the years. Qualitative research performed as interviews with the authors of movies and studying their memoirs allowed a correction the film and historic narrative by involving the strategies that female directors applied to enter mainstream cinema or the reasons that made them retire. The analysis of the dynamics of directors' careers showed models of cooperation in tandems, as marriages or teams.  

Paulina Haraktyk (Jagiellonian University) Home movies as women’s movie practice  
Richard Fung, a Canadian independent filmmaker and artist, who used his own home movies multiple times in his works underlined as something unusual, that in his own family his mother was the amateur filmmaker. She stopped making movies as soon as all of her eight children moved out from her house. Amateur filmmakers are usually seen as men because of the technological context which became the description basis for home movies and amateur cinematography as a whole. However these kinds of movies are strongly represented by women – documenting family life is an important part of caring for it and that is a role that the patriarchal system ascribes to women. What is even more important however is that home movies are movies produced outside of the movie production system, which is a domain of men. This is a reason for which female directors and artists that seek alternative means of presentation chose this type of movie medium. 

Małgorzata Radkiewicz (PhD., Jagiellonian University): Women “on both sides of the camera”. Film history and cultural questions in the studies of female pioneers of cinema.  
Various types of the involvement of women in the development of cinema is best described by the title of E. Ann Kaplan's book “Both sides of the camera” suggesting that research should include not only the works of women but also their reception of movies. The complexity of those issues means that describing the female pioneers of cinema connects various perspectives: film history, film theory or social and cultural approaches. This allowed for social and cultural change of the turn of the XIX century that allowed the creation of the “New Woman”, a mobile and emancipated being, to be included in research. Her interest in film and photography was an effect of access to the job market, education and technological novelties. Studies of Hollywood in the XX century clearly underline the role of social change dynamics that allowed the emergence of actresses-celebrities, female directors and producers that had their share of creating the “dream factory”. Cinema gave women the space for social advancement and freedom of expression. It was also a space to negotiate gender models that were transmitted to the female viewers whose pleasure was met and created by conventional production.  

Ewa Opałka (Jagiellonian University). Towards magic lanterns. The search for the pioneers of cinema.  
The “Pioneers of cinema” project paints a broad research field, it directs to a broad timeframe from 1896 till 1945, trying to find in the history of Galicia the work of women whose work influenced the shape of the new category of art. It is best to follow a classical, chronological order and look at the very beginning of cinematography in Poland – the moment that panorama shows, magic lanterns and other magic tricks intertwined with the first displays of the cinematograph in various entertainment salons such as the Artystyczny Salon Złudzeń (Salon of Artistic Illusions) in Warsaw. The trace of women’s artistic presence might have completely faded away in such places. It is surely pointless to look for it in canonical works. It is worthwhile however to trace even the smallest pieces of information about woman's' share in the development of the cinematograph at its very beginning. To do this the presentation will be prepared based on the research of professional journals and newspapers from 1896 till 1945.  

Monika Kozień (Museum of History of Photography). Life archived. Reflections on work with museum photographic archives.  
An important part o a museum's work is preserving its collections. To work towards this goal complicated procedures are put in place, especially when it comes to inventory, digitizing and storage. Firm frames of the descriptions system and the spatial economics lead towards unification and compression of items that arrive in a collection. Individual stories, items cherished and hated become museum exhibits. In everyday practice they will be recognized only as inventory numbers. Therefore questions arise about the possibility of running away from the perfect order and safety of the system towards individual actions.  

Katarzyna Maniak (Jagiellonian University): I see more when looking from a distance – how to study archives with artistic work  
Private archives that are witnesses of history and everyday life are not only a catalogue of visual representations but also a mirror of a complicated system of activities. Reading them focuses i.e. on memories, the border between what is private and what is public, the strategies of gathering and working with materials. Artists' project that focus on those visual materials and allow a deeper look and give a new perspective. Activities based on their brave exploration balance between the strategy of the fragment and the whole, between individual experience of the archive owner and the person interpreting the works and an attempt to create a universal story about social and cultural practices. An example of such activities might be found among artists that took part in the Metropolis project that was undertaken in Silesia by the Imago Mundi Foundation and the Center of Modern Art Kronika in Bytom. The goal of the Metropolis project that was based on artistic residences is to create a new, multidimensional image of the region. Individual projects based on existing materials and archives bring to light new layers of reality and new structures of narration.  
Ewa Toniak (PhD.), “Impossible”. A couple of aspects of the exhibition of three pioneers of feminist art in Poland  
The exhibition “Three women: Maria Pinińska-Bereś, Natalia Lach-Lachowicz and Ewa Partum” which was prepared by Ewa Toniak for the Warsaw Zachęta gallery in 2011 for the first time put together the art of the three artists considered pioneers of feminist art in Poland in a single space. The mutual relations of Natalia LL and Ewa Partum, their attitude towards the late Maria Pinińska-Bereś and critical analysis allowed the curator to reconstruct the “real” beginning of women's' art in Poland